Luật PCTN năm 2018 cũng quy định trách nhiệm của cơ quan báo chí, nhà báo trong PCTN như sau:

  

      “1. Cơ quan báo chí, nhà báo có trách nhiệm đấu tranh chống tham nhũng, đưa tin về hoạt động PCTN và vụ việc tham nhũng.

    

    2. Cơ quan báo chí, nhà báo có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền cung cấp thông tin liên quan đến hành vi tham nhũng. Cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân được yêu cầu có trách nhiệm cung cấp thông tin theo quy định của pháp luật về báo chí và quy định khác của pháp luật có liên quan.

 

    3. Cơ quan báo chí, nhà báo có trách nhiệm phản ánh khách quan, trung thực và chấp hành các quy định khác của pháp luật về báo chí, quy tắc đạo đức nghề nghiệp khi đưa tin về hoạt động PCTN và vụ việc tham nhũng”(3).

 

    Như vậy, đối với nhiệm vụ công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước, báo chí có vai trò: (1) Là phương tiện để các tổ chức của Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội thực hiện nhiệm vụ công khai, minh bạch và giải trình; (2) Là nơi người dân thể hiện những tâm tư, nguyện vọng đóng góp ý kiến của mình về đến các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong hoạt động quản lý nhà nước; (3) Báo chí có vai trò thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội về hoạt động của các cơ quan nhà nước nói chung và hoạt động công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình nói riêng.

 

    2. Theo Báo cáo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) năm 2020 cho thấy:

 

    - Chỉ số công khai, minh bạch thông tin: Để đáp ứng “quyền được biết” của người dân về những chính sách có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và sinh kế của họ, như: (1) Tiếp cận thông tin; (2) Công khai, minh bạch danh sách hộ nghèo; (3) Công khai, minh bạch ngân sách xã; (4) Công khai, minh bạch quy hoạch/kế hoạch sử dụng đất và khung giá bồi thường thu hồi đất; đây là 03 lĩnh vực cụ thể, cần được công khai, minh bạch theo quy định của Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở cơ sở xã, phường, thị trấn và các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành như Luật Đất đai (sửa đổi năm 2013), Luật Ngân sách nhà nước (năm 2015) và Luật Tiếp cận thông tin (năm 2016), bảo đảm quyền “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Kết quả cho thấy: Về tiến bộ, có 12 tỉnh cải thiện đáng kể so với năm 2019 trong nỗ lực công khai, minh bạch (ở bốn nội dung thành phần). Bình Định và Thái Nguyên có mức cải thiện nhiều nhất qua hai năm.

    

    Trong số 16 tỉnh đạt điểm cao nhất có 09 tỉnh phía Bắc, 04 tỉnh miền Trung và 03 tỉnh miền Nam. Điểm nội dung thành phần “Công khai, minh bạch danh sách hộ nghèo” đóng góp nhiều nhất vào điểm chỉ số nội dung 2. Thái Nguyên, Bà Rịa - Vũng Tàu và Quảng Ninh đều đạt trên 02 điểm trong khi Lâm Đồng và Khánh Hòa chỉ đạt dưới 1,4 điểm trên thang đo từ 0,25-2,5 điểm. Về giảm sút: Điểm của 11 tỉnh sụt đáng kể so với 2019, trong đó tỉnh Sóc Trăng và Bình Dương có mức giảm sút lớn nhất qua 02 năm. Khánh Hòa tiếp tục là một trong năm địa phương đạt điểm thấp nhất toàn quốc trong ba năm (từ 2018). Điểm nội dung thành phần “Tiếp cận thông tin” của các tỉnh, thành phố đều thấp. Thái Nguyên đạt điểm cao nhất song cũng chỉ ở mức 1,04 điểm trong khi An Giang đạt điểm thấp nhất ở mức 0,69 trên thang đo từ 0,25-2,5 điểm. 

 

    - Trách nhiệm giải trình với người dân. Ngoài nội dung thành phần “Mức độ và hiệu quả tương tác với chính quyền địa phương” - đo lường hiệu quả của các cuộc tiếp xúc công dân, cử tri của các cấp chính quyền theo quy định của Luật Tiếp công dân 2013, từ năm 2018, chỉ số nội dung “Trách nhiệm giải trình với người dân” có thêm 02 nội dung thành phần được điều chỉnh và bổ sung là: “Giải đáp khiếu nại, tố cáo, khúc mắc của người dân” và “Tiếp cận dịch vụ tư pháp”. Kết quả như sau: Về tiến bộ, 12 tỉnh, thành phố đạt tiến bộ đáng kể so với kết quả năm 2019. Vĩnh Long và Tiền Giang có tỷ lệ tăng điểm lớn nhất so với 61 tỉnh, thành phố khác. 05 tỉnh dẫn đầu nội dung thành phần “Tiếp cận dịch vụ tư pháp” là Quảng Bình, Cà Mau, Bà Rịa - Vũng Tàu, Đồng Nai và Thừa Thiên - Huế, mặc dù điểm số vẫn chỉ dao động từ 2,04 đến 2,07 điểm, thấp hơn nhiều so với điểm tuyệt đối 3,33 điểm. Về giảm sút: 12 tỉnh/thành phố có mức giảm sút điểm đáng kể (giảm hơn 5% điểm) so với năm 2019, trong đó điểm của Quảng Ngãi giảm nhiều nhất. Nội dung thành phần “Giải đáp khiếu nại, tố cáo, khúc mắc của người dân” đóng góp ít nhất cho Chỉ số nội dung 3. Sóc Trăng, Hải Phòng, Khánh Hòa, Đà Nẵng và Bình Dương là 05 tỉnh, thành phố đạt điểm thấp nhất ở nội dung thành phần này. 05 tỉnh đứng cuối nội dung thành phần “Tiếp cận dịch vụ tư pháp” là Lai Châu, Sơn La, Khánh Hòa, Quảng Ngãi và Long An.

 

    - Kiểm soát tham nhũng trong khu vực công: Về tiến bộ: 18 tỉnh, thành phố có tiến bộ rõ rệt so với kết quả năm 2019. Như nhiều năm trước, Bến Tre tiếp tục đứng trong nhóm 16 tỉnh/thành phố đạt điểm cao nhất ở Chỉ số nội dung này. 09 trong 10 địa phương dẫn đầu ở chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kiểm soát 06 loại hành vi tham nhũng ở cán bộ, công chức(4) là các tỉnh miền Trung và phía Nam. Quảng Ninh, Đồng Tháp, Bến Tre, Quảng Trị và Quảng Nam là 05 tỉnh dẫn đầu trong ở chỉ tiêu đo lường mức độ hiệu quả kiểm soát một số hành vi tham nhũng của cán bộ, công chức. So với kết quả năm 2016, 40 kết quả của năm 2020 cho thấy mối quan hệ thân quen (hiện trạng “vị thân”) trong tuyển dụng nhân lực vào khu vực nhà nước có xu hướng giảm trên phạm vi toàn quốc. Lào Cai, tỉnh đạt điểm thấp nhất ở tiêu chí công bằng trong tuyển dụng vào khu vực nhà nước năm 2016, nay đã dịch chuyển lên nhóm trung bình năm 2020 ở chỉ tiêu này. Về giảm sút: Chỉ có 06 tỉnh có mức sụt giảm điểm đáng kể so với kết quả năm 2019, trong đó điểm của Ninh Thuận và Ninh Bình sụt giảm nhiều nhất. Sáu loại hình hành vi tham nhũng(5) vẫn còn phổ biến ở các địa phương, như: Lâm Đồng, Kon Tum, Khánh Hòa, Hải Phòng và Ninh Bình. Ở Quảng Ninh hiện trạng “lót tay” để có việc làm trong cơ quan nhà nước vẫn là phổ biến. Ở Bến Tre và Đồng Tháp, hiện trạng “lót tay” khi làm giấy phép xây dựng còn khá phổ biến. Mối quan hệ thân quen với người có chức, có quyền trong bộ máy chính quyền vẫn được xem là quan trọng hoặc rất quan trọng khi muốn xin vào làm 01 trong 05 vị trí công chức, viên chức cấp xã, phường, kể cả ở những tỉnh dẫn đầu ở chỉ tiêu đánh giá này. 

 

    Năm 2020, Phú Yên, Lai Châu, Khánh Hòa, Sơn La, Điện Biên, Lâm Đồng và Quảng Bình là những nơi mối quan hệ thân quen trong tuyển dụng vào khu vực nhà nước phổ biến nhất. Theo công bố Chỉ số Công khai ngân sách quốc gia (OBI) Việt Nam và Chỉ số công khai ngân sách bộ, cơ quan Trung ương (MOBI) năm 2019 (do Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI), phối hợp với Viện nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) thực hiện). Theo đó, kết quả khảo sát ngân sách quốc gia (OBI) 2019 cho thấy điểm xếp hạng của Việt Nam có sự cải thiện ở cả 3 trụ cột: Minh bạch, sự tham gia và giám sát ngân sách.