Thời gian qua, không ít cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức, có quyền, làm việc ở những ngành, lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực vi phạm các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, bị xử lý kỷ luật của Đảng, hành chính của Nhà nước và xử lý hình sự. Tổng kết công tác xây dựng Đảng của nhiệm kỳ XII, Đại hội XIII đã chỉ ra: “Một bộ phận cán bộ, đảng viên chưa tiên phong, gương mẫu; tình trạng suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ vẫn còn diễn biến phức tạp”(1).

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, toàn diện của Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, tiêu cực, đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư, Trưởng Ban Chỉ đạo, công tác PCTN, tiêu cực đã được đẩy mạnh, có nhiều điểm đột phá. Thậm chí, có thể khẳng định, một trong những thành tựu nổi bật nhất trong nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng là công tác PCTN; công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị đã đạt được nhiều kết quả tích cực, có sự thay đổi rõ rệt về chất. Đánh giá về công tác PCTN, lãng phí, Đại hội XIII của Đảng đã nhận định: “Công tác đấu tranh PCTN được lãnh đạo, chỉ đạo và thực hiện quyết liệt, toàn diện, đi vào chiều sâu, với quyết tâm chính trị rất cao, không có vùng cấm, không có ngoại lệ và đạt được nhiều kết quả rất quan trọng, rõ rệt, được cán bộ, đảng viên và nhân dân đồng tình, ủng hộ, đánh giá cao và quốc tế ghi nhận. Tham nhũng từng bước được kiềm chế, ngăn chặn, có chiều hướng thuyên giảm”(2).

Phiên họp thứ 21 Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực

Tổng kết về công tác PCTN, tiêu cực trong nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng cho thấy, có đến hơn 87 nghìn đảng viên bị kỷ luật(3), trong đó vi phạm chủ yếu là nguyên tắc tập trung dân chủ và quy chế làm việc, những điều đảng viên không được làm, tham nhũng, tiêu cực, buông lỏng lãnh đạo, cố ý làm trái. Kết quả cũng cho thấy, có đến 113 cán bộ cao cấp diện Trung ương quản lý bị kỷ luật (tăng hơn 10 lần so với nhiệm kỳ Đại hội XI - chỉ xử lý 11 trường hợp cán bộ thuộc diện Trung ương quản lý). Thanh tra Chính phủ và thanh tra chuyên ngành đã chuyển cơ quan điều tra xem xét, xử lý gần 450 vụ, hơn 600 đối tượng. Kiểm toán nhà nước đã chuyển gần 20 vụ việc có dấu hiệu tội phạm sang cơ quan điều tra để xử lý theo quy định của pháp luật. Từ năm 2013-2020, các cơ quan tiến hành tố tụng Trung ương và địa phương đã khởi tố, điều tra 14.300 vụ/24.410 bị can, xét xử sơ thẩm hơn 11.700 vụ/22.600 bị cáo về tham nhũng, kinh tế, chức vụ. Riêng Ban Chỉ đạo đã đưa hơn 800 vụ án, vụ việc tham nhũng, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp, dư luận xã hội quan tâm vào diện theo dõi, chỉ đạo(4).

Tuy nhiên, “Công tác PCTN ở một số địa phương, bộ, ngành chuyển biến chưa rõ rệt, trách nhiệm của người đứng đầu đối với công tác PCTN chưa được đề cao. Việc phát hiện, xử lý tham nhũng, lãng phí vẫn còn hạn chế; tự kiểm tra, tự phát hiện và xử lý tham nhũng, lãng phí trong nội bộ cơ quan, đơn vị vẫn là khâu yếu; tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực trong khu vực hành chính, dịch vụ công chưa được đẩy lùi… Tham nhũng trên một số lĩnh vực, địa bàn vẫn còn nghiêm trọng, phức tạp, với biểu hiện ngày càng tinh vi; tình trạng nhũng nhiễu người dân, doanh nghiệp vẫn còn khá phổ biến, gây bức xúc trong xã hội… Tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ”(5).

1. Những thách thức đối với công tác PCTN, tiêu cực ở nước ta hiện nay

Một là, thách thức đến từ sự tinh vi, phức tạp của hành vi tham nhũng, tiêu cực. Hành vi tham nhũng, tiêu cực rất đa dạng, phức tạp và biến tướng ngày càng tinh vi, khó phát hiện. Nếu như trước đây, tham nhũng chỉ đơn giản là hành vi “ăn cắp vặt”, nhận “phong bì”, lợi ích vật chất nhỏ, tính chất riêng lẻ, đơn giản, manh mún, thì nay, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, tham nhũng đã “biến hình”, khoản tiền tham nhũng ngày càng lớn hơn, hành vi có tính cấu kết, nhiều vụ có tổ chức, có biểu hiện “nhóm lợi ích”, “lợi ích nhóm” ngày càng chặt chẽ, khép kín, có sức mạnh “lũng đoạn” các quyết sách của cả tập thể, tổ chức. Lợi ích mà tham nhũng hướng đến không chỉ dừng lại ở vật chất nữa, mà còn phi vật chất, không chỉ diễn ra trong khu vực công, mà còn trong khu vực tư, có sự móc nối, câu kết chặt chẽ giữa người có chức vụ, quyền hạn trong khu vực nhà nước với doanh nghiệp... Không chỉ tham nhũng, hành vi tiêu cực còn đa dạng, tinh vi, phức tạp hơn, biểu hiện trong tất cả các lĩnh vực công tác, đời sống chính trị của cán bộ, công chức, viên chức...

Hai là, thách thức từ chủ thể thực hiện hành vi tham nhũng. Luật PCTN năm 2018 quy định “tham nhũng” là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi” (Khoản 1, Điều 3). Như vậy, chủ thể của hành vi tham nhũng rất đặc biệt, phải là những người có chức vụ, quyền hạn. Khoản 2, Điều 352 Bộ luật hình sự 2015 và Khoản 2, Điều 3 Luật PCTN giải thích: “Người có chức vụ, quyền hạn là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do tuyển dụng, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ đó”. Luật PCTN cũng chia thành 5 nhóm chủ thể có chức vụ, quyền hạn, trong đó điển hình nhất là nhóm cán bộ, công chức, viên chức. Xuất phát từ chức vụ, quyền hạn của mình, chủ thể thực hiện hành vi tham nhũng thường có nhiều quyền lực, quan hệ, kinh nghiệm, hiểu biết và họ có thể sử dụng quyền lực, quan hệ, hiểu biết, kinh nghiệm, tiền bạc để “ẩn mình”, “bọc lót”, che chắn cho việc vi phạm rất chắc chắn, kỹ lưỡng, thậm chí tác động ngược trở lại các công cụ chống tham nhũng để làm giảm hoặc vô hiệu hóa khả năng chống tham nhũng của các công cụ này. Những đặc điểm này của chủ thể hành vi tham nhũng chính là yếu tố gây khó khăn, thách thức lớn cho việc phát hiện, điều tra, xét xử hành vi tham nhũng, tiêu cực.

Ba là, thách thức từ sự suy thoái, tiêu cực trong một bộ phận cán bộ, đảng viên, nhất là trong cơ quan có chức năng PCTN, tiêu cực. Sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tham nhũng, tiêu cực trong cán bộ, đảng viên là vấn đề đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh nói đến khi người bàn về đạo đức cách mạng. Người luôn coi chủ nghĩa cá nhân, chứng bệnh tiêu cực là một loại giặc “nội xâm”, thứ bệnh nguy hiểm ẩn nấp trong lòng mỗi con người, nguy hiểm không kém giặc ngoại xâm, vì nó phá ta “từ trong phá ra”. Thứ bệnh này cũng được Đảng ta nhận diện, chỉ ra từ Đại hội VI, nhưng đặc biệt được quan tâm và đề cập rõ nét về tính chất diễn biến phức tạp, nhất là những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong Đại hội XII, XIII. Tại Hội nghị cán bộ toàn quốc quán triệt, triển khai Kết luận và Quy định của Ban Chấp hành Trung ương về xây dựng, chỉnh đốn Đảng vừa qua (diễn ra ngày 9/12/2021, tại Hà Nội), đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có bài phát biểu chỉ đạo Hội nghị rất sâu sắc và quan trọng. Theo đồng chí Tổng Bí thư, Hội nghị Trung ương 4 (khóa XIII) lại tiếp tục bàn về việc đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng vì nhiều lý do, nhưng chủ yếu là việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) của Đảng cũng còn những hạn chế, khuyết điểm. Trong đó, “hệ thống chính trị ở nước ta chưa thực sự trong sạch, vững mạnh như mong muốn; không ít cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức, có quyền, làm việc ở những ngành, lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực vẫn thiếu tu dưỡng và rèn luyện, vẫn sa vào chủ nghĩa cá nhân, vi phạm các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, bị xử lý kỷ luật của Đảng và xử lý hình sự”. Đồng chí Tổng Bí thư đã nghiêm túc, thẳng thắn chỉ ra nguyên nhân chủ yếu là do: “Một số cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhất là người đứng đầu, chưa nhận diện đầy đủ mức độ suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” tại địa phương, cơ quan, đơn vị mình… không thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, chưa gương mẫu, thẳng thắn phê bình, tự phê bình, đấu tranh với những biểu hiện suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, thậm chí còn mắc vào chủ nghĩa cá nhân, cục bộ, lợi ích nhóm, bị cám dỗ bởi lợi ích vật chất; thờ ơ, vô cảm trước khó khăn, bức xúc của nhân dân”(6).

Nhưng điều đáng lo hơn cả là, hiện nay, sự suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, quan liêu, tham nhũng, lãng phí trong một số cán bộ, đảng viên trong các cơ quan có chức năng PCTN đã bắt đầu xuất hiện và ngày càng gia tăng. Thực tiễn thời gian qua cho thấy, có không ít các vụ việc tiêu cực, tham nhũng xảy ra trong chính các cơ quan có chức năng chống tham nhũng. Đơn cử, trong ngành Thanh tra, trong giai đoạn 2013-2020, trong các cơ quan thanh tra nhà nước đã xảy ra 71 vụ việc tham nhũng, tiêu cực, trong đó 3 vụ việc xảy ra tại thanh tra cấp bộ, 16 vụ việc xảy ra tại thanh tra cấp tỉnh, 42 vụ tại Thanh tra cấp huyện và 9 vụ tại Thanh tra sở. Số cán bộ, công chức, viên chức thanh tra có hành vi tham nhũng, tiêu cực là 105 người(7). Dân gian có câu “làm nghề nào ăn nghề ấy” để nói về nghề nghiệp của mỗi người, ai làm nghề nào thì sống bằng nghề đó, nhưng dân gian cũng có câu “làm nghề nào, xào nghề đó” để chỉ những người tham ô, tham nhũng, kiếm chác, lợi dụng vị trí công tác, nghề nghiệp của mình để trục lợi. Và điều này cũng không loại trừ tình trạng tham nhũng trong chính những cơ quan có chức năng chống tham nhũng. Bởi vậy, đồng chí Tổng Bí thư đã nhiều lần nhấn mạnh: “Phải chống tham nhũng ngay trong chính các cơ quan có chức năng chống tham nhũng”. Đây là một thách thức rất lớn đòi hỏi Đảng và Nhà nước ta phải có biện pháp kiên quyết, toàn diện và triệt để trong phòng ngừa và xử lý tham nhũng, tiêu cực, nhất là phải kiểm soát cho được quyền lực của những người có quyền lực, có trách nhiệm trong PCTN, không để sự tha hóa, biến chất, sự suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” lợi dụng, lạm dụng quyền lực để trục lợi.

Bốn là, thách thức trong quá trình hội nhập, đổi mới và sự tác động tiêu cực từ nền kinh tế thị trường. Mặt trái của xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế tác động không nhỏ làm phát sinh nhận thức chính trị sai lệch trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. Một số thế lực thù địch triển khai các hành động chống phá, thực hiện âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “bạo loạn lật đổ”, thúc đẩy “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ, đưa ra các luận điệu vô cùng gian xảo hòng làm thay đổi tư tưởng chính trị của một bộ phận cán bộ, đảng viên, từ đó hạ thấp vai trò lãnh đạo của Đảng và phủ định con đường đi lên CNXH ở Việt Nam. Mặt khác, hội nhập quốc tế đặt ra những vấn đề phức tạp, khó khăn và thách thức cho công tác PCTN nhất là trong việc xác định hành vi tham nhũng và các biện pháp đấu tranh PCTN. Tham nhũng ngày càng tinh vi, phức tạp hơn bởi có yếu tố nước ngoài (việc chuyển tài sản, tiền tham nhũng ra nước ngoài hoặc hành vi tiếp tay cho hoạt động rửa tiền của các tổ chức, cá nhân ở nước ngoài vào Việt Nam; người tham nhũng có thể lựa chọn nước ngoài là nơi không chỉ tẩu tán tài sản tham nhũng mà còn là nơi để trốn tránh sau khi có hành vi tham nhũng, gây khó khăn cho hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án đối với tội phạm nguy hiểm này)(8).

Ngoài ra, mặt trái nền kinh tế thị trường có thể làm thay đổi nhận thức, hành động của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Không ít cán bộ kiên trung, gan dạ trong thời kỳ chiến tranh nhưng trong thời bình, lại bị khuất phục nhanh chóng bởi sức mạnh của vật chất, tiền bạc. Họ không còn giữ được phương châm, nguyên tắc “đặt lợi ích của Tổ quốc, Đảng, Nhân dân lên trên lợi ích của cá nhân”. Nhiều cán bộ, đảng viên sùng tín lối sống thực dụng, hưởng thụ, tôn thờ “chủ nghĩa cá nhân”, thích sống một cuộc sống xa hoa, phú quí, cống hiến thì ít mà muốn hưởng thụ thì nhiều, nên sách nhiễu, làm khó để vòi vĩnh, “gợi ý”, “lót đường”, “rải thảm”. Để có tiền, có điều kiện đáp ứng lại lối sống này thì cán bộ, đảng viên rất dễ tham nhũng, tiêu cực. Đây là thách thức không thể tránh khỏi trong khi chúng ta vừa xây dựng, chỉnh đốn Đảng, vừa tiếp tục duy trì và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN với nhiều thành phần kinh tế, nhiều hình thức sở hữu để góp phần xây dựng đất nước phát triển hùng cường, giàu mạnh.

Năm là, thách thức từ chế độ chính sách, tiền lương còn thấp, chưa bảo đảm cho cán bộ, công chức, viên chức đủ sống để “không cần tham nhũng”. Chế độ chính sách, tiền lương được ổn định, phù hợp, công bằng có vai trò rất quan trọng đối với việc bảo đảm cho cuộc sống, tạo động lực làm việc và giữ vững sự liêm chính của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Tuy nhiên, hiện nay, mức lương của cán bộ, công chức, viên chức còn thấp so với mức lương tối thiểu khu vực sản xuất, tư nhân. Hệ thống lương công vụ vẫn nặng tính bình quân, “cào bằng”, nặng tính bằng cấp, chưa phù hợp với năng lực làm việc. Điều này khiến cho cán bộ, công chức “không đủ sống”, từ đó dẫn đến việc hình thành hành vi tiêu cực, “tham nhũng vặt”.

Sáu là, thách thức từ tâm lý, văn hóa truyền thống Á Đông có những điều kiện tạo môi trường thuận lợi cho tham nhũng, tiêu cực phát triển. Văn hóa truyền thống của Việt Nam được sản sinh từ nền văn minh lúa nước, nền sản xuất nhỏ và manh mún, người nông dân tự lo liệu mọi việc trong mảnh ruộng của mình từ đó hình thành nên tâm lý tiểu nông, tư lợi, thu vén cá nhân, “việc ai người ấy lo, bè ai người ấy chống”, không quan tâm đến những người xung quanh “của mình thì giữ bo bo, của người thì để cho bò nó ăn”. Ngoài ra, trên nền tảng sản xuất nông nghiệp nhỏ nên không đòi hỏi sự phân công, phối hợp trong sản xuất, người nông dân nảy sinh tâm lý thích thì làm, không thích thì nghỉ, tùy tiện. Đồng thời, cuộc sống tiểu nông sau “lũy tre làng” cũng dẫn đến thói quen trọng tình, trọng nghĩa hơn trọng lý. Tất cả những điều này hình thành nên một hệ ý thức văn hóa tiểu nông, cá nhân, tùy tiện, vô nguyên tắc, thiếu tôn trọng pháp luật. Về phía người dân, tâm lý “dĩ hòa vi quý”, không có thói quen sử dụng pháp luật để đấu tranh với cái sai, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của mình khi bị xâm phạm dẫn đến thái độ thỏa hiệp, sống chung với tham nhũng. Thậm chí, nhiều người dân, doanh nghiệp còn chủ động lo lót, hối lộ, “đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn” để “được việc”, giành lợi thế trong sản xuất kinh doanh. Về phía cán bộ, đảng viên, hệ văn hóa tiểu nông dẫn đến tâm lý chạy theo lợi ích cá nhân, thiếu tôn trọng pháp luật, không nhìn được cái toàn cục, dẫn tới hành vi tham nhũng, tiêu cực. Nhiều cán bộ, công chức khi giải quyết công việc cho người dân, doanh nghiệp còn có tư tưởng làm ơn, ban phát, có qua có lại “muốn ăn chân giò phải thò chai rượu”, từ đó, “tham nhũng vặt” trở thành một hiện tượng phổ biến trong xã hội, hễ có cơ hội là họ tham nhũng dù số tiền không lớn. Tâm lý tiểu nông còn khiến cho một bộ phận cán bộ, đảng viên còn nể nang, né tránh, ngại va chạm khi phê bình và tự phê bình, theo phương châm “im lặng là vàng”, “dĩ hòa vi quý”, dù biết rất rõ hành vi tiêu cực của đồng chí, đồng đội nhưng không muốn phê bình, tố giác, vì sợ ảnh hưởng đến lợi ích của bản thân, đồng thời bị coi là “cạn tàu ráo máng”, có lý nhưng không có tình. Nghiêm trọng hơn, một số cán bộ, đảng viên “khen giả còn hơn chê thật” để lấy lòng(9). Một bộ phận cấp ủy, tổ chức đảng vẫn nhận thức sai lầm rằng, công tác PCTN, tiêu cực rất nguy hiểm nên không nên mạnh dạn, quyết liệt trong phát hiện, đấu tranh, thậm chí còn tìm mọi cách né tránh trách nhiệm, đùn đẩy trách nhiệm cho người khác. Thậm chí, họ còn cho rằng, nếu cứ PCTN, tiêu cực, xử lý kỷ luật quá nhiều cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo cấp cao sẽ làm nhụt ý chí phấn đấu, cố gắng, làm chùn bước cán bộ lãnh đạo quản lý, không khuyến khích tinh thần đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý. Đã xuất hiện đâu đó lối suy nghĩ kiểm điểm, xử lý nhiều cán bộ quá thì sẽ thiếu cán bộ, không có đủ cán bộ để thực hiện nhiệm vụ.

Đây là một trong những nguyên nhân chủ yếu đẫn đến tình trạng thiếu sức chiến đấu xảy ra ở một số cấp ủy, tổ chức đảng như Đảng ta đã chỉ ra trong thời gian qua. Khi cán bộ, đảng viên thiếu sức chiến đấu, người dân coi tham nhũng, tiêu cực là bình thường, chấp nhận sống chung thì cuộc đấu tranh PCTN, tiêu cực của chúng ta gặp phải trở ngại, thách thức vô cùng lớn. Bởi vì, nhận thức, tâm lý, tư tưởng là cái gốc rễ, nếu không nhận thức đúng thì hành động sẽ sai. Nếu nhận thức sai lệch, cán bộ, đảng viên, nhân dân thỏa hiệp, sống chung với tham nhũng, tiêu cực, coi cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực không phải là trách nhiệm của mình thì cuộc đấu tranh PCTN, tiêu cực sẽ không thể được tiến hành một cách triệt để, tham nhũng, tiêu cực sẽ không được quét sạch. Do vậy, đây là một thách thức có ảnh hưởng rất lớn, nếu không chuyển hóa, đánh bật được nhận thức, tâm lý sai lệch này thì không thể thành công trong cuộc chiến chống tham nhũng, tiêu cực.

Bảy là, thách thức đến từ sự yếu kém trong công tác quản lý nhà nước trên một số lĩnh vực đời sống xã hội. Mặc dù Việt Nam đã tiến hành đổi mới được 35 năm, phấn đấu đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng, khá toàn diện, tạo nhiều dấu ấn nổi bật; “đất nước ta chưa bao giờ có được tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”(10) nhưng đất nước ta vẫn đứng trước nhiều khó khăn, thách thức và hạn chế. Công tác quản lý nhà nước trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội còn có nhiều yếu kém. Tại Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác PCTN từ năm 2013-2020, Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, tiêu cực đã chỉ ra, một trong những hạn chế, bất cập dẫn đến tham nhũng hiện nay là thể chế về quản lý kinh tế - xã hội, thể chế về PCTN, tiêu cực còn nhiều khiếm khuyết, tạo kẽ hở, điều kiện thuận lợi cho một bộ phận cán bộ, đảng viên suy thoái, biến chất lợi dụng để thực hiện hành vi tham nhũng, tiêu cực, làm thất thoát rất lớn tài sản công. Điển hình là các quy định về quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh nghiệp còn lỏng lẻo, để xảy ra nhiều vi phạm; quy định về quản lý và sử dụng đất đai còn nhiều sơ hở, nhất là quy định về giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất dẫn đến tình trạng vi phạm pháp luật, lãng phí đất đai còn xảy ra ở nhiều nơi. Tình trạng thất thoát tài sản do tham ô, cố ý làm trái trong đầu tư xây dựng cơ bản vẫn diễn ra. Các quy định về đấu thầu chưa khắc phục được tình trạng “quân xanh, quân đỏ”, chưa giúp các cơ quan thanh tra, kiểm tra phát hiện và xử lý các vi phạm phổ biến trong quá trình đấu thầu... Thách thức này đòi hỏi chúng ta phải gấp rút tập trung nguồn lực, hoàn thiện về mặt thể chế để quản lý kinh tế - xã hội tốt hơn, tạo ra cơ chế để “không thể tham nhũng”.

2. Giải pháp căn cơ nâng cao hiệu quả PCTN, tiêu cực ở nước ta trong giai đoạn hiện nay

Thời gian tới, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của cán bộ, đảng viên và hệ thống chính trị còn diễn biến phức tạp. Đại dịch Covid-19 sẽ tác động lên nhiều mặt, ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống của cán bộ, đảng viên và nhân dân. Không ít cán bộ, đảng viên sẽ tìm cách lôi kéo, móc nối, tạo lập nhóm lợi ích để dễ dàng thực hiện hành vi tiêu cực, tham nhũng, đồng thời, tìm mọi cách loại bỏ những người trung thực, thắn thắn dám đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực. Tình hình thế giới, khu vực sẽ có nhiều thay đổi mau lẹ, khó lường, ảnh hưởng đến vai trò lãnh đạo của Đảng và sự quản lý, điều hành của chính quyền các cấp trên một số lĩnh vực, trong đó có công tác PCTN, tiêu cực. Các thế lực thù địch sẽ tiếp tục đẩy mạnh thực hiện tuyên truyền, xuyên tạc về công tác PCTN, tiêu cực của Đảng, Nhà nước ta… Tuy nhiên, công tác PCTN, tiêu cực sẽ tiếp tục được Đảng và Nhà nước ta triển khai thực hiện quyết liệt, quyết tâm chính trị cao hơn, trở thành xu thế, “ không có vùng cấm”, “không có ngoại lệ”, thực hiện đồng bộ các biện pháp chính trị, tư tưởng, tổ chức, hành chính, kinh tế và hình sự, trong đó tập trung vào các giải pháp căn cơ sau:

Một là, tiếp tục tập trung phát hiện, xử lý nghiêm minh, kịp thời các hành vi tham nhũng, nhất là thông qua công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án; trong đó chú trọng xử lý cả các vụ việc tiêu cực trong cán bộ, đảng viên có tính chất phức tạp, nổi cộm, dư luận xã hội quan tâm. Tập trung đẩy nhanh tiến độ, xử lý dứt điểm các vụ án, vụ việc tham nhũng, sai phạm kinh tế nghiêm trọng, phức tạp với quan điểm: Tích cực, khẩn trương, rõ đến đâu xử lý đến đó, không phân biệt người có hành vi phạm tội là ai, đã có dấu hiệu phạm tội phải khởi tố điều tra và đã kết lụân có tội thì phải truy tố, xét xử. Các cơ quan chức năng trong quá trình kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm tra toán, thi hành án, nếu phát hiện dấu hiệu phạm tội phải kịp thời chuyển hồ sơ vụ việc đến cơ quan điều tra để thụ lý, điều tra, xử lý theo pháp luật, không chờ kết thúc quá trình kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, thi hành án.

Hai là, tăng cường công tác xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, nâng cao hơn nữa nhận thức về PCTN, tiêu cực trong cán bộ, đảng viên và nhân dân. Nhận thức yếu kém, sai lệch của một bộ phận cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên và nhân dân về công tác PCTN, tiêu cực là một trong những nguyên nhân dẫn đến những hạn chế, khuyết điểm của công tác PCTN, tiêu cực trong thời gian qua. Nhận thức đúng đắn về vai trò, tác dụng của công tác PCTN, tiêu cực sẽ làm cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp ủy khi triển khai thực hiện sẽ nghiêm chỉnh, tích cực, quyết liệt hơn. Vì vậy, trong thời gian tới, để công tác đấu tranh PCTN, tiêu cực đạt hiệu quả cao hơn nữa, đòi hỏi cấp ủy, tổ chức đảng các cấp nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng, tạo sự thống nhất trong Đảng, đồng thuận trong xã hội. Tham nhũng, tiêu cực là nguy cơ đe dọa sự tồn vong của chế độ. Kiên quyết, kiên trì đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Thường xuyên giáo dục, đẩy mạnh nâng cao nhận thức cho cấp ủy, tổ chức đảng các cấp và đội ngũ cán bộ đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp ủy, thủ trưởng cơ quan, đơn vị về vai trò, tác dụng to lớn của công tác PCTN, tiêu cực. Phải đẩy mạnh giáo dục liêm chính, hình thành “văn hóa nêu gương”, “nói đi đôi với làm”; văn hóa “trọng liêm sỉ, danh dự” trong cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và văn
hóa “căm ghét tham nhũng” trong đại bộ phận quần chúng nhân dân. Cấp ủy, tổ chức đảng phải thường xuyên sử dụng sinh hoạt đảng thường kì hàng tháng hoặc tổ chức sinh hoạt chuyên đề để tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ, đảng viên về công tác phòng, chống tiêu cực, tham nhũng. Tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, kiên quyết và thường xuyên đấu tranh, phê phán, bác bỏ các quan điểm sai trái, thù địch; chủ động cung cấp thông tin chính xác, khách quan, khoa học về PCTN, tiêu cực, phòng chống “diễn biến hòa bình”, thông tin xấu, độc trên mạng xã hội, internet… Thường xuyên mở các hội nghị, hội thảo khoa học, lớp tập huấn và phát động các cuộc thi tìm hiểu về công tác phòng, chống tiêu cực, tham nhũng, tạo ra một khí thế mới, một “khao khát mới”, sục sôi và quyết liệt hơn trong đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực.

Ba là, đẩy mạnh hoàn thiện cơ chế kiểm soát chặt chẽ quyền lực trong Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị theo hướng thật đầy đủ, đồng bộ, hiệu lực, hiệu quả, khắc phục bằng được sự lạm quyền, lộng quyền và lợi dụng quyền lực của cán bộ, đảng viên có chức vụ. Để làm được điều này, phải thiết lập cho được một cơ chế kiểm soát việc thực thi quyền lực đối với người có chức vụ, quyền hạn theo nguyên tắc mọi quyền lực đều phải được kiểm soát chặt chẽ bằng cơ chế; quyền hạn phải được ràng buộc với trách nhiệm, quyền hạn đến đâu trách nhiệm đến đó, quyền hạn càng cao, trách nhiệm càng lớn. Đặc biệt, phải chú trọng quy định thật cụ thể chế tài xử lý vi phạm đối với cán bộ, đảng viên có hành vi tham nhũng, tiêu cực ở nhiều lĩnh vực. Xây dựng được cơ chế kiểm soát bên trong thật hiệu quả để việc tự kiểm tra, phát hiện và xử lý vi phạm, tham nhũng, tiêu cực trong nội bộ cơ quan, tổ chức, đơn vị không còn “là khâu yếu”. Không để xảy ra sai phạm, tiêu cực trong việc bổ nhiệm, quy hoạch, luân chuyển, điều động cán bộ; tình trạng chạy chức, chạy quyền, chạy tuổi, chạy quy hoạch, chạy luân chuyển, chạy bằng cấp, chạy khen thưởng, chạy danh hiệu, chạy tội. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội để kiểm soát quyền lực. Tăng cường và nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, giải quyết khiếu nại, tố cáo của Nhà nước; công tác giám sát của các cơ quan tư pháp, cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, báo chí và nhân dân đối với việc thực thi nhiệm vụ của người có chức vụ, quyền hạn, bảo đảm quyền lực được thực hiện đúng. Tăng cường kiểm tra, giám sát đối với các cơ quan, đơn vị có nhiệm vụ trực tiếp phát hiện, xử lý vụ việc, vụ án tham nhũng; chấn chỉnh, xử lý kịp thời, nghiêm minh vi phạm trong thực thi nhiệm vụ của cán nhân, cơ quan, đơn vị này, phải chống tham nhũng ngay trong các cơ quan chống tham nhũng.

Bốn là, tăng cường hoạt động kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng của cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp. Công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng được thực hiện nghiêm túc sẽ giảm thiểu hành vi tiêu cực, phát hiện kịp thời những vi phạm của cán bộ, đảng viên, tổ chức đảng. Đồng thời, công tác kiểm tra, giám sát được thực hiện nghiêm chỉnh sẽ là lời cảnh tỉnh, răn đe đối với những cán bộ, đảng viên đã và đang có ý định thực hiện hành vi tiêu cực, tham nhũng.

Cấp ủy, tổ chức đảng phải xác định đây là một trong những giải pháp “then chốt” để xử lý hiệu quả tệ nạn tham nhũng, tiêu cực. Để nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng, công tác kiểm tra, giám sát phải được tiến hành thường xuyên, toàn diện và công khai, có trọng tâm, trọng điểm. Phải kịp thời phát hiện, giải quyết từ sớm, ngăn chặn từ đầu, không để vi phạm nhỏ tích tụ thành sai phạm lớn. Phải kiểm tra, giám sát tập trung vào những lĩnh vực dễ phát sinh tiêu cực, tham nhũng, những vấn đề nổi cộm, gây bức xúc trong xã hội, trọng tâm là đầu tư công, xây dựng cơ bản từ vốn nhà nước, hoạt động tín dụng, cho vay, việc quản lý, sử dụng đất đai, tài nguyên, khoáng sản; hoạt động quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công; cổ phần hóa, thoái vốn trong tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước; quản lý vốn, tài sản đầu tư vào danh nghiệp... Chú trọng kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực trong công tác tổ chức và cán bộ; kiểm tra, giám sát cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, nhất là người đứng đầu và cán bộ được quy hoạch vào các vị trí lãnh đạo, quản lý; kiểm tra, giám sát cán bộ, đảng viên có biểu hiện tham nhũng, tiêu cực, nhiều dư luận và đơn thư phản ánh, tố cáo tham nhũng; suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Xây dựng thực hiện nghiêm chỉnh cơ chế trao đổi thông tin giữa các cơ quan, đơn vị trong hoạt động kiểm tra, giám sát và kỷ luật Đảng. Có quy định bắt buộc các cơ quan, ban ngành phải cung cấp đầy đủ cơ sở dữ liệu thông tin về đối tượng bị kiểm tra. Nếu cơ quan nào có dấu hiệu tiêu hủy, bao che, không cung cấp hoặc cung cấp thông tin sai sự thật thì sẽ bị xử lý theo mức độ vị phạm. Khi phát hiện hoặc nghi ngờ cán bộ, công chức có hành vi tiêu cực, tham nhũng thì cần mở rộng kiểm tra, giám sát toàn bộ cơ quan, đơn vị của cá nhân đó. Tập trung kiểm tra, giám sát những người thân tín trong cùng một cơ quan, đơn vị, kể cả người thân tín của họ đang hoạt động trong các cơ quan, đơn vị khác. Khi phát hiện cán bộ, tổ chức, cơ quan cấp dưới có hành vi tiêu cực, tham nhũng diễn ra trong thời gian dài thì cần kiểm tra công tác thanh kiểm tra của cấp ủy, ủy ban kiểm tra, cơ quan thanh tra cấp trên trực tiếp của cơ quan, đơn vị đó nhằm đánh giá, kết luận có hành vi bao che, tiếp tay cho tiêu cực.

Năm là, hoàn thiện thể chế quản lý về kinh tế - xã hội, bịt kín các “kẽ hở” để “không thể tham nhũng”, ngăn ngừa việc chuyển dịch tài sản bất hợp pháp có được từ tham nhũng, tiêu cực. Trong thời gian tới, cần rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định pháp luật về kinh tế - xã hội, trách nhiệm giải trình, công khai, minh bạch trong quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản công, đất đai, tài nguyên, khoáng sản, cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước để kiểm soát có hiệu quả việc thực hiện nhiệm vụ của người có chức vụ, quyền hạn, tăng cường và nâng cao hiệu quả PCTN, tiêu cực. Hoàn thiện cơ chế kiểm soát, giám sát nội bộ trong hoạt động nghiệp vụ, lãnh đạo, quản lý ở các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp nhà nước về tài chính, tài sản công để phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực trong nội bộ. Hiện nay, các quy định về việc kê khai tài sản của cán bộ, công chức đã dần được hoàn thiện, nhưng chưa đủ sức để “truy quét” được tài sản tham nhũng, tiêu cực. Pháp luật về thuế, về bất động sản chưa đánh thuế đối với các bất động sản thứ hai của chủ sở hữu nên tạo ra kẽ hở để cán bộ, công chức “hợp pháp hóa” tài sản tham nhũng, tiêu cực bằng việc để người thân đứng tên trên bất động sản, chuyển hóa tài sản tham nhũng thành tài sản hợp pháp. Do vậy, cần phải ban hành Luật Thuế về tài sản để điều tiết đối tượng có thu nhập cao, chống đầu cơ về nhà, đất, hạn chế tình trạng “rửa tiền” “hợp pháp hóa” tài sản của đối tượng tham nhũng, tiêu cực. Đồng thời, ban hành quy định tất cả các giao dịch mua bán tài sản có giá trị (tiền tỷ) của người thân (cha mẹ, anh em, con ruột, con nuôi ) của cán bộ, công chức không được thực hiện bằng tiền mặt, nhằm phục vụ cho hoạt động thanh tra, kiểm tra, điều tra các đối tượng bị tình nghi tham nhũng, tiêu cực khi truy vết, theo dõi dòng tiền, phát hiện các giao dịch nghi ngờ tài sản đã mua, bán là do hành vi tham nhũng, tiêu cực tạo ra.

Sáu là, hoàn thiện chế độ, chính sách về tiền lương cho cán bộ, công chức, viên chức. Đây được xem là một trong những giải pháp rất quan trọng để ngăn ngừa hành vi tiêu cực, tham nhũng trong đội ngũ cán bộ, đảng viên. Singapore đã trả lương rất cao cho cán bộ, công chức đủ để họ nuôi sống bản thân và gia đình mà “không cần tham nhũng”. Khi cán bộ, công chức đã được đảm bảo cuộc sống họ sẽ yên tâm cống hiến hết năng lực, sở trường. Ngược lại, khi cuộc sống của đội ngũ cán bộ, công chức không được bảo đảm thì họ sẽ có nguy cơ nhũng nhiễu, tiêu cực. Vì vậy, cần hoàn thiện chế độ, chính sách đãi ngộ, tiền lương cho cán bộ, công chức, viên chức, nhất là cán bộ, công chức làm trong các cơ quan có chức năng chống tham nhũng, tiêu cực. Để làm được điều này, cần tiến hành đồng bộ các giải pháp như: Tinh giảm biên chế để tăng quỹ lương; đẩy mạnh thực hiện quy chế tự chủ về tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập; hoàn thiện bảng mô tả công việc; bố trí sắp xếp việc làm và trả lương theo đúng chuyên môn, năng lực, phù hợp với vị trí việc làm; quy định chế độ “dưỡng liêm”.

Theo Noichinh.vn

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb CTQGST, H.2021, t.2, tr.223.
(2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, t.2, tr.206.
(3) https://ubkttw.vn/tin-tuc-thoi-su/-/asset_publisher/bHGXXiPdpxRC/content/hoi-nghi-toan-quoc-tong-ketcong-tac-phong-chong-tham-nhung-giai-oan-2013-2020
(4) Nguồn: https://noichinh.vn/tin-tuc-su-kien/tin-trung-uong/202102/ket-qua-cong-tac-phong-chong-thamnhung-giai-doan-2013-2020-309186/
(5) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, tr.213.
(6) https://baodantoc.vn/toan-van-bai-phat-bieu-cua-tong-bi-thu-nguyen-phu-trong-tai-hoi-nghi-can-bo-toanquoc-ve-xay-dung-chinh-don-dang-1639045411281.htm
(7) Ngô Mạnh Hùng: Thực trạng tham nhũng, tiêu cực trong hoạt động của các cơ quan Thanh tra Nhà nước, kiến nghị giải pháp khắc phục. Nguồn: http://www.issi.gov.vn/thuc-trang-tham-nhung-tieu-cuc-trong-hoatdong-cua-cac-co-quan-thanh-tra-nha-nuoc-kien-nghi-giai-phap-khac-phuc_t104c2716n3065tn.aspx
(8) Trịnh Thăng Quyết: Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện pháp luật về PCTN ở Việt Nam hiện nay. Nguồn: https://noichinh.vn/nghien-cuu-trao-doi/202104/cac-yeu-to-anh-huong-den-thuc-hien-phap-luat-ve-phongchong-tham-nhung-o-viet-nam-hien-nay-309378/
(9) Hà Thị Thùy Dương: PCTN từ góc nhìn văn hóa truyền thống. Nguồn: http://lyluanchinhtri.vn/home/index.php/dien-dan/item/2910-phong-chong-tham-nhung-tu-goc-nhin-van-hoa-truyen-thong.html
(10) Đảng Cộng sản Việt Nam: Sđd, t.1, tr.25.