Trợ giúp pháp lý (TGPL) cho người nghèo và các đối tượng chính sách là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước để thực hiện nguyên tắc mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật và góp phần bảo đảm công bằng xã hội.

Thông qua hoạt động TGPL, nhận thức của các cơ quan, tổ chức và người dân về mục tiêu, vị trí, vai trò, ý nghĩa của pháp luật được nâng lên. Mọi vấn đề, vụ việc có liên quan đến quyền và nghĩa vụ của công dân phải được giải quyết trên cơ sở pháp luật và theo pháp luật. TGPL đang trở thành địa chỉ tin cậy để người dân tìm đến, tiếp cận và sử dụng pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp khi có vướng mắc hoặc muốn tìm hiểu về pháp luật; là chỗ dựa về mặt pháp lý cho các cơ quan, tổ chức và cá nhân có liên quan khi giải quyết vụ việc của công dân. TGPL đã và đang có tác động tích cực đến chất lượng thực thi công vụ, hoàn thiện hệ thống pháp luật, áp dụng pháp luật, góp phần quan trọng vào công cuộc cải cách tư pháp, cải cách hành chính, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Việc thực hiện Chiến lược phát triển TGPL và Đề án Đổi mới công tác TGPL ở tỉnh Quảng Bình chia làm 3 giai đoạn: Giai đoạn 1 từ 01/6/2011 đến 31/5/2015; giai đoạn 2 từ 01/6/2015 đến khi Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực thi hành và giai đoạn 3 từ khi Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực thi hành đến hết năm 2024.

Giai đoạn 1

Thực hiện Chiến lược phát triển TGPL ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 được ban hành kèm theo Quyết định số 678/QĐ-TTg ngày 10 tháng 5 năm 2011 của Thủ tướng Chính phủ, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình đã ban hành Kế hoạch số 125/KH-UBND ngày 16/02/2012 về tổng thể triển khai thực hiện Chiến lược TGPL ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh Quảng Bình; Kế hoạch số 126/KH-UBND ngày 16/02/2012 triển khai thực hiện Chiến lược TGPL ở Việt Nam đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh Quảng Bình; Kế hoạch số 641/KH-UBND ngày 13/6/2013 về triển khai thực hiện Chiến lược TGPL năm 2013 trên địa bàn tỉnh Quảng Bình.

Tính đến ngày 31/5/2015, tỉnh có 08 trợ giúp viên pháp lý (TGVPL) và 190 cộng tác viên TGPL (trong đó có 22 luật sư). Trong giai đoạn này, đội ngũ TGVPL đã thực hiện hoàn thành 7.188 vụ việc (tham gia tố tụng 587 vụ việc; tư vấn pháp luật 6.595; đại diện ngoài tố tụng 06 vụ việc), do TGVPL và chuyên viên pháp lý thực hiện 5.622 vụ việc, cộng tác viên là luật sư thực hiện 407 vụ việc, cộng tác viên khác thực hiện 1.159 vụ việc. Có trên 95% vụ việc TGPL tham gia tố tụng đều được TGVPL, luật sư là cộng tác viên tham gia từ giai đoạn khởi tố, điều tra đối với vụ án hình sự và từ giai đoạn thụ lý đối với vụ án dân sự, vụ án hành chính.

Điều tra viên giải thích quyền được TGPL cho người tham gia tố tụng (Ảnh: Báo Quảng Bình)

Người được TGPL hài lòng về thái độ phục vụ, cách thức thực hiện TGPL của đội ngũ người thực hiện TGPL và tổ chức thực hiện TGPL. Nội dung thực hiện TGPL đúng quy định của pháp luật, không trái đạo đức xã hội, thuần phong mĩ tục và phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, phạm vi hoạt động của tổ chức TGPL.

Giai đoạn 2

Ngày 01/6/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2015 - 2025 (Đề án đổi mới). Xuất phát từ những bất cập của hoạt động TGPL (TGPL), Đề án đổi mới đặt ra một số mục tiêu lớn là: (1) Tăng cường số lượng và nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL; (2) Tinh gọn tổ chức bộ máy thực hiện TGPL; (3) Đẩy mạnh truyền thông về TGPL; (4) Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong tổ chức và hoạt động TGPL; (5) huy động mạnh mẽ sự tham gia của xã hội vào hoạt động TGPL.

Thực hiện Quyết định số 749/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình đã ban hành Kế hoạch số 1055/KH-UBND ngày 07/7/2016 về việc triển khai thực hiện Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2016 - 2025 trên địa bàn tỉnh Quảng Bình.

Từ khi thực hiện Đề án đổi mới đến ngày 31/12/2017, tỉnh có thêm 05 TGVPL được bổ nhiệm và 18 luật sư đăng ký tham gia TGPL tại Sở Tư pháp. Trong giai đoạn này, đội ngũ TGVPL đã thực hiện hoàn thành 2.149 vụ việc (tham gia tố tụng 304 vụ việc; tư vấn pháp luật 1.824; đại diện ngoài tố tụng 21 vụ việc), do TGVPL và chuyên viên pháp lý thực hiện 1.910 vụ việc, cộng tác viên là luật sư thực hiện 68 vụ việc, cộng tác viên khác thực hiện 171 vụ việc. Kết quả đánh giá 100% vụ việc TGPL đều đạt chất lượng và chất lượng tốt.

Đối với các vụ việc tham gia tố tụng, các TGVPL đã tham gia nhiều vụ án hình sự đặc biệt nghiêm trọng và các vụ án dân sự, hành chính phức tạp. Chất lượng bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đối tượng được TGPL của các TGVPL ngày càng được khẳng định; tinh thần, thái độ làm việc nghiêm túc; kỹ năng và chất lượng tranh tụng thể hiện rõ nét, nhiều ý kiến đề nghị của TGVPL đã được Hội đồng xét xử chấp nhận, nhiều bản án hình sự bị cáo được hưởng mức hình phạt thấp hơn so với đề nghị của Viện kiểm sát hoặc kết quả của bản án phúc thẩm được giảm nhẹ hình phạt so với bản án sơ thẩm; qua đó góp phần nâng cao trách nhiệm và chất lượng giải quyết vụ án của các cơ quan tố tụng. Năm 2016 và 2017 có 100% TGVPL đạt chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng. Người được TGPL hài lòng về thái độ phục vụ, cách thức thực hiện TGPL của đội ngũ người thực hiện TGPL.

Giai đoạn 3

Thực hiện Quyết định số 1355/QĐ-TTg ngày 12/9/2017 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật TGPL, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình đã ban hành Kế hoạch số 1906/KH-UBND ngày 12/10/2017, trong đó xác định rõ các hoạt động cụ thể, thời gian thực hiện và trách nhiệm của các cơ qua, tổ chức có liên quan bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ đúng thời hạn và chất lượng.

Tính đến nay, trên địa bàn tỉnh có 12 TGVPL (gồm 03 TGVPL hạng II và 09 TGVPL hạng III); từ ngày 01/01/2024, chấm dứt việc thực hiện TGPL với các luật sư.

Từ ngày 01/01/2018 đến 31/12/2024, đội ngũ TGVPL đã thực hiện hoàn thành 1.674 vụ việc (tham gia tố tụng 1.338 vụ việc; tư vấn pháp luật 280; đại diện ngoài tố tụng 56 vụ việc), do TGVPL và chuyên viên pháp lý thực hiện 1.307 vụ việc, cộng tác viên là luật sư thực hiện 31 vụ việc. Kể từ khi triển khai thực hiện Luật TGPL năm 2017, tổng số vụ việc hoàn thành TGPL hằng năm giảm, chủ yếu là các vụ việc tư vấn trong các cuộc TGPL lưu động. Tuy nhiên, số vụ việc tham gia tố tụng qua các năm tăng (năm 2017: 104 vụ việc; năm 2018: 133 vụ việc; năm 2019: 195 vụ việc; năm 2020: 145 vụ việc; năm 2021: 190 vụ việc; năm 2022: 242 vụ việc; năm 2023: 257 vụ việc; năm 2024: 204 vụ việc).

Về chất lượng, trên địa bàn tỉnh không nhận được kiến nghị, phản ánh, khiếu nại về chất lượng TGPL; không có yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại của người được TGPL. Kết quả đánh giá 100% vụ việc TGPL đều đạt chất lượng và chất lượng tốt.

Nhìn chung, việc thực hiện Chiến lược phát triển trợ giúp pháp lý và Đề án Đổi mới công tác trợ giúp pháp lý trên địa bàn tỉnh Quảng Bình thời gian qua đã đạt nhiều kết quả quan trọng. Đặc biệt là với việc thực hiện Luật TGPL năm 2017 đã tạo khuôn khổ pháp lý cho sự phát triển bền vững công tác TGPL theo hướng chuyên nghiệp hóa. Hoạt động TGPL phát triển cả về số lượng và nâng cao về chất lượng, đội ngũ TGVPL từng bước được chuẩn hóa, nhất là trong tham gia tố tụng để bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích cho người được TGPL; tổ chức bộ máy thường xuyên được củng cố, kiện toàn; kinh phí và cơ sở vật chất ngày càng được quan tâm đầu tư, trang bị.

Để công tác TGPL trên địa bàn tỉnh ngày càng nâng cao chất lượng, hiệu quả hơn nữa, đề nghị cơ quan có thẩm quyền ở Trung ương nghiên cứu, xem xét sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật TGPL năm 2017 theo hướng mở rộng đối tượng được TGPL cho phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước; mở rộng án chỉ định cho người thuộc diện được TGPL bị buộc tội trong Bộ luật Tố tụng hình sự; quy phạm hóa công tác trực TGPL tại Tòa án nhân dân và trong điều tra hình sự 24/24 giờ thành quy tắc trọng Luật và cụ thể tại các văn bản hướng dẫn thi hành. Đồng thời, nghiên cứu, đề xuất nội dung triển khai các hoạt động trong các chương trình mục tiêu quốc gia; xây dựng dự án đầu tư công hệ thống thông tin TGPL; hoàn thiện các quy định về phối hợp thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng và các văn bản phối hợp khác về nội dung TGPL với các cơ quan có liên quan; đổi mới, hoàn thiện các tiêu chí, quy trình thẩm định, đánh giá chất lượng, hiệu quả vụ việc TGPL. Quan tâm tạo điều kiện hỗ trợ thêm kinh phí, cơ sở vật chất, trang thiết bị và phương tiện làm việc cho các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách.

Thanh Minh (Ban Nội chính Tỉnh ủy)